بسم الله الرحمن الرحیم

طبیعتا تقوی متضمن معنای کار نیک هم هست به همین رو تقوی با بر و احسان و مانند آنها مترادف آمده است مانند : ان الله مع الذین اتقوا و الذین هم محسنون ( نحل – 128 ) و تعاونوا علی البر و التقوی و لاتعاونوا علی الاثم و العدوان و اتقوا الله ان الله شدید العقاب ( مائده -2) ← نیکوکاری و ترس از خدا

فاتقوا الله و الصلحوا ذات بینکم و اطیعوا و رسوله ان کنتم مومنین ( انفال – 1 )

بنابراین امر به تقوی یعنی امر به بر و نیکی کردن معمولا متعلق امر فعل است چنانچه  آمده است : ان الله یأمر بالعدل و الاحسان و ایتاء ذی القربی ( نحل – 90)

و لتکن منکم امه یدعون الی الخیر و یأمرون بالعروف (ال عمران – 104 )

کذب

آنچه جای بررسی دارد این است که ابوجهل چه چیزی ر اتکذیب کرده است موارد تکذیب در قرآن نشان می دهد که مشرکان مکه چند چیز را تکذیب کرده اند :

تکذیب نبوت پیامبر (ص) آیاتی که این معنا را قید می کند ، ایات سوره ی علق و آیات سوره های نازل شده بعد از آن این معنا را تآیید می کند . علاوه بر این مناسبت زمانی هم باهمین معنا موافق است طبیعی است که در آغاز نبوت که حضرت محمد اصل نبوت او مورد انکار و تکذیب واقع شود در صدر آیه مورد بحث آمده است : أرأیت ان کان علی الهدی او امر بالتقوی چنانچه آمده مراد ازآیه ی مذکور نبوت است بنابراین آنچه را ابوجهل تکذیب کرده است نبوت پیامبر اسلام بوده است در سوره ی قلم که بعد از سوره ی علق نازل شده است آمده است نون و القلم و ما یسطرون ما انت بنعمه ربک لمجنون ... فلاتطع المکذبین . این آیات نشان می دهد که مشرکان قریش در آغاز نبوت محمد (ص) این ادعای حضرت را انکار می کردند که می فرمود برمن فرشته ای نازل شده و مرا رسول الله خوانده است می گفتند تو مجنون و مفتون شده ای و فرشته ای بر تو نازل نشده است . در سوره ی مدثر که چهارمین سوره ی نازل شده برپیامبر است داستان معروف ولید بن مغیره رئیس وقت مشرکان قریش آمده است : ثم ادبر و استکبر (22) فقال ان هذا الا سحر یوثر (24) ان هذا الا ول البشر(25) در سوره ی تکویر که ششمین سوره ی نازل است از رویت جبریل توسط پیامبر سخن رفته است : و ما صاحبکم بمجنون (22) و لقد رءآه بالافق المبین (23) و ما هو علی الغیب بضنین (24) و ما هو بقول شیطان رجیم (25) / وَالنَّجْمِ إِذَا هَوَى (1) مَا ضَلَّ صَاحِبُکُمْ وَمَا غَوَى (2) وَمَا یَنطِقُ عَنِ الهَوَى (3) إِنْ هُوَ إِلاَّ وَحْیٌ یُوحَى (4) عَلَّمَهُ شَدِیدُ القُوَى (5) ذُو مِرَّةٍ فَاسْتَوَى (6) وَهُوَ بِالأُفُقِ الأَعْلَى (7) ثُمَّ دَنَا فَتَدَلَّى (8) فَکَانَ قَابَ قَوْسَیْنِ أَوْ أَدْنَى (9) َأَوْحَى إِلَى عَبْدِهِ مَا أَوْحَى (10) مَا کَذَبَ الفُؤَادُ مَا رَأَى (11)

2. تکذیب قیامت : در آیات فراوانی از این آیات سخن رفته است که مشرکان قریش قیامت را انکار می کردند بعید نیست که آنها علاوه بر انکار اصل نبوت حضرت آموزه های او را نیز که وجود قیامت باشد انکار کرده باشند چون به هر حال آن حضرت به طور طبیعی علاوه بر اینکه خود را رسول خدا می خوانده حیات مجددی پس از مرگ است در خود سوره علق نیز اشاره به این حیات شده است : إِنَّ إِلَى رَبِّکَ الرُّجْعَى (8) و سَنَدْعُ الزَّبَانِیَةَ (18)

همین طور در سوره ی قلم که بعد از علق نازل شده است آمده است : کَذَلِکَ العَذَابُ وَلَعَذَابُ الآخِرَةِ أَکْبَرُ لَوْ کَانُوا یَعْلَمُونَ (33) إِنَّ لِلْمُتَّقِینَ عِندَ رَبِّهِمْ جَنَّاتِ النَّعِیمِ (34) و یَوْمَ یُکْشَفُ عَن سَاقٍ وَیُدْعَوْنَ إِلَى السُّجُودِ فَلاَ یَسْتَطِیعُونَ (42) خَاشِعَةً أَبْصَارُهُمْ تَرْهَقُهُمْ ذِلَّةٌ وَقَدْ کَانُوا یُدْعَوْنَ إِلَى السُّجُودِ وَهُمْ سَالِمُونَ (43) فَذَرْنِی وَمَن یُکَذِّبُ بِهَذَا الحَدِیثِ سَنَسْتَدْرِجُهُم مِّنْ حَیْثُ لاَ یَعْلَمُونَ (44)

3. تکذیب توحید : به احتمال قوی پیامبر در همان روزهای اول از یگانگی خدا نیز سخن می گفته است لذا احتمال دارد آیه ی ان کذب و تولی ناظر به همین آموزه هم باشد در سوره ی ص آمده است : وَعَجِبُوا أَن جَاءَهُم مُّنذِرٌ مِّنْهُمْ وَقَالَ الکَافِرُونَ هَذَا سَاحِرٌ کَذَّابٌ (4) أَجَعَلَ الآلِهَةَ إِلَهاً وَاحِداً إِنَّ هَذَا لَشَیْءٌ عُجَابٌ (5) وَانطَلَقَ المَلأُ مِنْهُمْ أَنِ امْشُوا وَاصْبِرُوا عَلَى آلِهَتِکُمْ إِنَّ هَذَا لَشَیْءٌ یُرَادُ (6) مَا سَمِعْنَا بِهَذَا فِی المِلَّةِ الآخِرَةِ إِنْ هَذَا إِلاَّ اخْتِلاقٌ (7) َأُنزِلَ عَلَیْهِ الذِّکْرُ مِنْ بَیْنِنَا بَلْ هُمْ فِی شَکٍّ مِّن ذِکْرِی بَل لَّمَّا یَذُوقُوا عَذَابِ (8)

تولی

به ترتیب نزول در چند سوره از کسی سخن رفته است که از دعوت پیامبر سر بر تافته است ارأیت ان کذب و تولی ( علق- 13 ) علق چنانچه در روایات آمده است مراد از او ابوجهل است در سوره ی لیل نیز آمده است : وَأَمَّا مَنْ بَخِلَ وَاسْتَغْنَى (8) وَکَذَّبَ بِالْحُسْنَى (9) فَسَنُیَسِّرُهُ لِلْعُسْرَى (10) وَمَا یُغْنِی عَنْهُ مَالُهُ إِذَا تَرَدَّى (11) إِنَّ عَلَیْنَا لَلْهُدَى (12) وَإِنَّ لَنَا لَلآخِرَةَ وَالأُولَى (13) فَأَنذَرْتُکُمْ نَاراً تَلَظَّى (14) لاَ یَصْلاهَا إِلاَّ الأَشْقَى (15) الَّذِی کَذَّبَ وَتَوَلَّى (16)

مفسران این آیات را مدنی دانسته اند و آن را مربوط به مردی انصاری تلقی کرده اند اما یکپارچگی سوره و تناسب مضامین آن با وضعیت مکی این قول را رد می کند در روایتی نیز از ابن عباس مراد از الاشقی امیه بن خلف و نظایر او دانسته شده است بعید نیست مراد آیات سوره ی لیل نیز مانند سوره ی علق همان ابوجهل بوده باشدچون تعابیر مشترک چندی میان آیات سوره ی علق و آیات سوره لیل به چشم می خورد . یکی از تعابیر مشترک :

1.    استغنی

2.    کذب و تولی

3.    علینا الهدی

بیشتر اشتراک بین  استغنی و کذب و تولی است